Met de start van het nieuwe jaar is de Achterhoekse Almanak geschiedenis geworden: jaargang 2023 was de laatste in een reeks van 38 stuks. Naast feitjes als openingstijden van musea en erfgoedinstellingen, de samenstelling van gemeenteraden, waterstanden en maanstanden, bevatte de Almanak ook geschiedenisverhalen uit de regio. In 2023 was er bijvoorbeeld een bijdrage over een inbraak in de Zelhemse melkfabriek in 1923, en in 2020 over de boerenopstand in de regio in 1580. Die verhalen werden onder andere geschreven door medewerkers van ECAL (Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers). Die verhalen maken de Achterhoekse almanakken zeker de moeite waard om ook in de toekomst nog eens uit de kast te halen.
Aart Veldhuizen, Hoevelaken. Een Veluwse heerlijkheid (Verloren, Hilversum 2023). In het jaar 1132 gaf de bisschop van Utrecht een ontginningsconcessie uit voor het gebied rond het huidige dorp Hoevelaken. Tot de Franse Tijd was Hoevelaken één van de weinige heerlijkheden op de Veluwe en kende een vrij grote bestuurlijke autonomie. In dit boek geeft Aart Veldhuizen een inkijkje in de geschiedenis van de ontginning van het dorp, de families die eigenaar waren van de heerlijkheid, het bestuur, de godsdienstige situatie en de agrarische samenleving. Al wandelend over de lange dorpsstraat vertelt hij over de boeren en burgers die in de loop van de eeuwen daar in voor- en tegenspoed leefden.
In het recent verschenen Jaarboek Numaga 2023, gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving, staan twee artikelen die een nieuwe visie bieden op twee archeologische vondsten uit het Romeinse verleden die gerust van regionaal belang beschouwd mogen worden. In het artikel ‘De Nijmeegse godenpijler in breder perspectief’ (p. 11-31) herziet Stephan Mols de datering van de godenpijler, een object dat door redactievoorzitter Henk Termeer omschreven wordt als ‘inmiddels wel een van de iconen van de Romeinse geschiedenis van Nijmegen’ (p. 8). Mols doet daarnaast suggesties voor de ontbrekende delen van de zuil en de functie van het object. Paul van der Heijden, Paul Klinkenberg, Paul Franzen en Paul Kessener nodigen met hun artikel ‘Nieuw licht op Holdeurn. Onderzoek naar de Romeinse steenfabriek in Berg en Dal’ (p. 32-53) uit tot meer onderzoek naar het gebied de Holdeurn bij Berg en Dal, dat sinds juli 2021 op de UNESCO-lijst van werelderfgoed staat. Tussen ca. 70 en 235 AD stonden hier steenovens. De auteurs concluderen op basis van twintigste-eeuwse opgravingsgegevens, negentiende-eeuwse bronnen en vergelijking met ovencomplexen in het buitenland dat dit vroegste industriële complex van de regio aanzienlijk omvangrijker is geweest dan eerder werd gedacht.
Jaarboek Achterhoek en Liemers jaargang 46 had als thema ‘Quaet eij, quaet kuijcken’. De wet overtreden als keuze, noodzaak of lot’. Jaargang 47 heeft als thema ‘Van huis en haard: migratie door de eeuwen heen’ en voorziet het hedendaagse migratiedebat van context door bijdragen over de recente en minder recente migratiegeschiedenis van en naar Achterhoek en Liemers. Met onderzoek naar Hugenoten, dilemma’s van een laat negentiende-eeuwse grenswerker, enkele honderden mensen die tussen 1858 en 1865 naar Brazilië emigreerden, en zelfs het migratiegedrag van de otter in Achterhoek en Liemers.
Tijdschrift Terebinth, van de gelijknamige stichting voor funerair erfgoed in Nederland, bevat regelmatig artikelen over begraafplaatsen en grafmonumenten in Gelderland. Voor het nummer van maart 2023 liet redacteur Bartho Hendriksen zich bijvoorbeeld rondleiden door Gedenkpark Zutphen, en vertelde René Dessing, kunsthistoricus en oprichter en voorzitter van stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen onder andere over Huis Landfort in het Gelderse Megchelen.
Bartho Hendriksen, ‘Funeraire wandeling. “Hij zal ingaan in vrede”. Gedenkpark de oude begraafplaats en R.K. begraafplaats in Zutphen’, Terebinth 2023-1 (maart) 8-11, 16-17.
Tjitske Zuiderbaan, ‘Op stand begraven. Begraafplaatsen bij landgoederen, kastelen en buitenplaatsen’, Terebinth 2023-1 (maart) 18-21.
Verschenen in 2022, maar alsnog een vermelding waard:
Wim Boerefijn, ‘New towns of the twelfth to fourteenth centuries and the grid plan’, in: Sofia Greaves, Andrew Wallace-Hadrill (red.), Rome and the Colonial City: Rethinking the Grid (Oxbow Books, Oxford 2022), 311-326.
