De corona-pandemie hield ons lange tijd aan huis gekluisterd. Voor menigeen was (en is) dat aanleiding om eindelijk eens dat boek te lezen dat al tijden staat te wachten, of een gouden exemplaar nogmaals te lezen. In iedere Nieuwsbrief worden recent verschenen of binnenkort te verschijnen publicaties uitgelicht. De redactie van deze Nieuwsbrief heeft voor deze editie maar liefst dertien fraaie nieuwe uitgaves geselecteerd.
Rienke Beerink en Derk-Jan Rouwenhorst, Zwientie in den Achterhook (Achterhoek Uitgevers, Zutphen 2022).
Een kinderboek waarin Zwientie, een knorrig Achterhoeks varken, de lezer meeneemt door de Achterhoek en vertelt over plaatselijke gebruiken, wetenswaardigheden en de geschiedenis.
Jan Brauer, Over de grens. De sociaal-politieke dynamiek in de Nederlands-Duitse grensregio’s, 1930-1940 (Uitgeverij Verloren, Hilversum 2022).
Meteen na de machtsovername van de nationaalsocialisten in Berlijn, begin 1933, kwam een Duitse vluchtelingenstroom naar Nederland op gang. Ook nazi-propaganda drong de grens over en dat zorgde voor grove grensschendingen, ontvoeringen en schietpartijen. Douaniers en politie in de Nederlandse grensplaatsen waren druk met het handhaven van de rust en orde. Zo werd de Nederlandse grensstreek het werkterrein van het verzet van honderden Duitse emigranten tegen het nazi-bewind; de Gestapo achtervolgde dit Exil-verzet tot op Nederlandse bodem. Bovendien infiltreerde het Derde Rijk steeds dieper Nederland in, om de bijna honderdduizend Duitse Volksgenossen, die hier vaak al jaren woonden en werkten, te disciplineren en te mobiliseren voor de nationaalsocialistische revolutie. Hoe reageerde Den Haag op dit grensoverschrijdende politiek activisme in de periferie?
Op basis van Nederlandse en Duitse archieven geeft historicus Jan Brauer vanuit verschillende perspectieven, grensplaatsen en grensgangers, een schets van de sociaal-politieke turbulentie in de grensregio vanaf 1930.
Jaap R. Bruijn, Reilen en zeilen van de admiraliteit van Rotterdam in de jaren 1630-1640 (Uitgeverij Verloren, Hilversum 2022)
Reilen en zeilen van de admiraliteit van Rotterdam in de jaren 1630-1640 (verloren.nl)
Wist u dat de invloedssfeer van de Admiraliteit van Rotterdam zich niet alleen beperkte tot Holland, en dan wel het deel ten zuiden van Haarlem en Beverwijk, maar ook voor delen van de Betuwe, Staats-Brabant en Staats-Limburg? De her en der geïnde belastingen vloeiden naar Rotterdam en kwamen vooral ten goede aan de oorlogsvloot en de andere schepen. Alle lagen van de bevolking kwamen op de kantoren om hun belangen te bepleiten: van vlagofficieren als Piet Heyn tot arme matrozen en hun ‘huisvrouwen’. Dit boek schetst de taken en werkzaamheden van dit college in de jaren 1630-1640, de slotfase van de Tachtigjarige Oorlog.
Gerard Groeneveld, Neergestort. Vijftien vliegtuigverliezen in Nederland, 1940-1945 (Uitgeverij Wbooks, Zwolle 2021).
Een groot deel van de Tweede Wereldoorlog speelde zich in de lucht af. De route van geallieerde vliegtuigen liep vaak over Nederland, en die reis liep lang niet altijd goed af voor de vliegeniers. Achter elke crash zit een verhaal: het verhaal van de vliegers, de Luftwaffe die hen probeerde te bestrijden, en de bevolking die geraakt werd. Gerard Groeneveld heeft vijftien van deze verhalen uitgelicht, waaronder het bombardement op Nijmegen en de vliegtuigcrash van August Geiger bij Harderwijk, die te Arnhem begraven is.
Robin Hageman, Niels Dewelde, De oorlog in Gelderland – Belevingseditie (2021).
In dit multimediale boek wordt je meegenomen langs de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de oorlogsjaren in Gelderland. Niet alleen door de teksten die je in het boek kunt lezen, maar ook door de afbeeldingen, virtuele 3D-modellen en video- en geluidsfragmenten die je via de AR (Augmented Reality) app kunt bekijken en beluisteren. De ‘Belevingseditie’ bevat bovendien replica’s van originele documenten, zoals kaarten, gevechtsrapporten, geheime berichten en een exemplaar van een verzetsblad uit 1944.
Gerd Halmanns, Matthias Schroer, Bernhard Keuck, Jürgen Kwiatkowski, Maria Groothusen, Beate Sturm, Der Geldrische Heimatkalender 2022 (Geldern: HV Geldern 2021).
Luuc Kooijmans, De meidagen van 1940. Een collectief dagboek (Alfabet uitgevers, Amsterdam 2022).
Coby en Pieter Metz, Op zoek naar verdwenen dorpen (Anoda Publishing, Velp 2021).
In een land als Nederland lijkt het misschien alsof er alleen maar bijbegebouwd wordt, maar er zijn in de loop van de eeuwen ook heel wat plaatsen verdwenen. In deze wandelgids komt de geschiedenis van een aantal van deze dorpen aan bod, waaronder Wolfhees, Leuffen en Kootwijk in Gelderland.
Jim van der Meulen, ‘Marginal might? The role of lordships in the territorial integrity of Guelders, c. 1325-c. 1575’, in: Mario Damen, Kim Overlaet (red.), Constructing and Representing Territory in Late Medieval and Early Modern Europe (Amsterdam University Press, Amsterdam 2022) 117-138. Open Access, doi 10.5117/9789463726139_ch04.
In de bundel Constructing and representing territory, onder redactie van Mario Damen en Kim Overlaet, staat het begrip ‘territorium’ centraal als de relatie tussen mensen, macht en ruimte, en hoe dit begrip gebruikt kan worden om een beter begrip te krijgen van de ruimtelijke dimensies van machtsrelaties in periodes vóór de cartografische innovaties van de zestiende en zeventiende eeuw.
In zijn bijdrage ‘Marginal might?’ laat Jim van der Meulen aan de hand van het Kwartier van Nijmegen zien hoe lokale heerlijkheden in Gelre bijdroegen aan langdurige stabiliteit van de – nog los gedefinieerde – ruimtelijke afbakening van de jurisdictie van de graaf en later hertog van Gelre, met name op het platteland. Van der Meulen betoogt dat de heerlijkheden in het grensgebied van Gelre als een soort buffer zone functioneerden tussen Gelre en aangrenzende vorstendommen. Gedurende de periode 1325-1570 bleef het aantal van de semi-autonome jurisdicties vrij constant, en steeg zelfs licht. Deze gedecentraliseerde bestuursvorm bleef dus gehandhaafd in de onderzoeksperiode.
Bovendien geeft Van der Meulen een aanzet voor onderzoek naar de perceptie van ruimte en fysieke grenzen door lokale gemeenschappen en de manier waarop lokale, bottom-up initiatieven bijdroegen aan de formalisering van Gelderse grenzen, een versterkte ruimtelijke verbinding tussen geografische locatie en machtsgrenzen, en de invloedssfeer van de hertog. Bijvoorbeeld door kaarten die getekend werden in de zestiende eeuw voor rechtszaken waarin de hertog optrad als arbiter in lokale conflicten. De resultaten kwamen duidelijk voort uit interactie tussen partijen op verschillende niveaus: het hoogste niveau van de hertog, het meso-niveau van de lokale heren en het lokale niveau van plattelandsgemeenschappen.
Van der Meulen constateert dat er veel overeenkomsten waren tussen laatmiddeleeuws Gelre als ‘staat’ en het Schotse koninkrijk, en dat deze verschillen van meer gecentraliseerde regeringen zoals het koninkrijk Engeland en, in mindere mate, de Bourgondische gebieden van de laatmiddeleeuwse Nederlanden. Hij werpt de vraag op welke van de twee versies gebruikelijker was in de late middeleeuwen, en concludeert dat het beantwoorden van die vraag in de toekomst duidelijkheid kan scheppen in de relatie tussen pre-moderne ruimtelijke omstandigheden en politieke macht.
Han Timmer, De Roos & Overeijnder. Een Rotterdams architectenbureau: bouwen voor havenbaronnen en arbeiders (1989-1942) (Uitgeverij Verloren, Hilversum 2022).
De Roos & Overeijnder (verloren.nl)
Het Rotterdamse architectenbureau van Herman de Roos (1875-1942) en Willem Overeijnder (1875-1941) gold in de eerste helft van de twintigste eeuw als een van de bekendste en grootste van de stad Rotterdam. Hun invloedssfeer strekte zich uit over heel Nederland. Twee grote woningbouwprojecten in Gelderland, namelijk tuindorp De Mussenberg en de Van Verschuerwijk in Arnhem, zorgden in 1911 voor een landelijke doorbraak. De landelijke bekentis van De Roos en Overeijnder ligt in hun bijdrage aan de volkswoningbouw, maar ook een aantal nog steeds gezichtsbepalende gebouwen zijn van hun hand. Dit boek geeft voor het eerst een uitgebreid overzicht van hun oeuvre en een beknopte schets van hun leven.
Jelle Simons, Liniecrossers. Frontkoeriers van het verzet (Omniboek, Utrecht 2021).
Peter Dirk Spies, Dirck Vijgh (1531-1615): Schetsen uit het leven van de ambtman van Nederbetuwe (Uitgegeven in eigen beheer via Pumbo, 2020).
Fred Vogelzang, Waarom kastelen niet bestaan, en we toch van ze houden (Nederlandse Kastelen Stichting, Amersfoort 2021).
Auke van der Woud, De Nederlanden – Het lege land 1800-1850 (Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2022).
(klik op een afbeelding om bijbehorende webpagina te openen)
