Museum Het Valkhof presenteerde in 2021 de tentoonstelling De Pest. De besmettelijke ziekte hield Europa vele honderden jaren in haar greep. Met een combinatie van werk van oude meesters, historische objecten en hedendaagse kunst, verbindt de tentoonstelling de geschiedenis van de pest aan de wereld van nu.
In de expositie worden indrukwekkende bruiklenen van bevriende musea uit binnen- en buitenland gecombineerd met lokale verhalen en objecten. Een van de lokale verhalen die in de tentoonstelling aan bod komen, gaat over de Nijmeegse ‘pestdokter’ IJsbrand van Diemerbroeck (zie onderstaande afbeelding).
Hij werd in 1636 tijdens een grote pestepidemie benoemd tot stadsarts in Nijmegen. Hij bleef op zijn post, in tegenstelling tot vele vakgenoten die werden geconfronteerd met een pestuitbraak. Tien jaar later publiceerde hij een traktaat over de pest. Hij beschreef daarin de symptomen van de patiënten die hij in Nijmegen had behandeld. Daarmee bracht Van Diemerbroeck als een van de eersten de ziekteverschijnselen van de pest op een systematische manier in kaart.
Zijn beschrijving van de oorzaken van en remedies tegen de pest waren niet vooruitstrevend. Hij was er bijvoorbeeld nog steeds van overtuigd dat de ziekte zich via bevuilde lucht verspreidde en rookte daarom elke dag zeven keer een pijp met triakel, een heilzaam mengsel van tabak en opium.
Het recept van triakel voert terug naar de 1ste eeuw vóór Christus en bestaat uit plantaardige, dierlijke en minerale bestanddelen. Het kan naast opium onder andere addervlees bevatten. Triakel werd eeuwenlang als ‘moeder van alle geneesmiddelen’ voorgeschreven tegen verschillende kwalen, maar werd ook geacht de pest te kunnen bestrijden.
Tijdens een pestuitbraak aan het begin van de 15de eeuw werd het medicijn bijvoorbeeld besteld voor hertog Reinald en hertogin Maria van Gelre. Recepten voor triakel en andere geneesmiddelen werden vastgelegd in medische handboeken. In de tentoonstelling wordt het bijzondere handboek getoond van Henricus Spijker, arts en priester van de Sint- Stevenskerk (zie afbeelding rechts). Hij werkte eraan van 1475 tot 1493, het jaar waarin hij stierf. Het bevat medische, farmaceutische en astronomische kennis voor de alledaagse praktijk van een universitair geschoolde arts. In het boek zijn ongeveer 300 kruiden afgebeeld. Het bevat daarnaast prachtige illustraties. Linksonder op de afbeelding staat de tormentilla, een ingrediënt voor een recept tegen de pest. Schuin daarboven de Terpentijnboom, met een mannetje dat hars aftapt.
Lees hier een indruk van de tentoonstelling.
