Praalgraf Hertog Karel

Praalgraf van hertog Karel binnenkort op oorspronkelijke locatie te bewonderen

Praalgraf Hertog Karel

In de Eusebiuskerk in Arnhem staat het praalgraf van misschien wel de roemrijkste hertog van Gelre: dat van Karel van Egmond (1467-1538). In de jaren 1960 besloot het toenmalige kerkbestuur om het praalgraf vanuit het hoogkoor te verplaatsen naar de kooromgang. Dit werd destijds beschouwd als een passender plek voor zo’n werelds monument. Onlangs is het praalgraf teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke locatie boven de grafkelder met het stoffelijke overschot van hertog Karel. Er staan nu nog schotten omheen, maar naar verwachting is het praalgraf begin december weer in volle glorie te bewonderen. De redactie van deze Nieuwsbrief sprak met Peter Koelewijn, bouwmanager voor Stichting Eusebius Arnhem, over het proces rondom de terugplaatsing.

Puzzelen voor gevorderden

Koelewijn is sinds 2010 betrokken bij restauratiewerkzaamheden aan de buiten- en binnenkant van de Eusebiuskerk. Tijdens die werkzaamheden staat het idee centraal dat de kerk een lange geschiedenis kent waarin hij verschillende functies heeft gehad, soms tegelijkertijd. Ten tijde van het hertogdom Gelre was de Eusebiuskerk niet alleen een kerkgebouw, maar ook een plek waar de macht van de Gelderse hertogen geuit werd, bijvoorbeeld in de vorm van het praalgraf van hertog Karel.

Hertog Karel

De manier waarop het praalgraf in de kooromgang in de vorige eeuw weer in elkaar was gezet kan volgens Koelewijn echt gênant worden genoemd. Het uit elkaar halen was niet gedocumenteerd, waardoor panelen op de verkeerde plek terecht kwamen. Op de ene plek waren te lange tussenstijltjes geplaatst, en op de andere plek te korte, met als gevolg dat het geheel schots en scheef in elkaar zat met grote voegen. Die puzzel is voor de terugplaatsing opnieuw gelegd. Het graf is meteen ook ontdaan van enkele eeuwen viezigheid.

Daarnaast zijn er enkele restauraties uitgevoerd. Zo waren oudere restauraties uitgevoerd met een veel lichtere kleur albast dan die waarvan het oorspronkelijke beeld gemaakt is, zoals de punten van de kraag en de neus. Omdat deze toevoegingen ontzettend uit de toon vallen maar wel met veel precisie zijn aangesloten op de rest van het beeld, vermoeden Koelewijn en andere betrokkenen dat men het beeld destijds van kleur heeft willen voorzien. Oorspronkelijk heeft het beeld waarschijnlijk hooguit aan de randen wat kleur gehad: alleen daar zijn een paar kleine spoortjes van kleurgebruik teruggevonden. De oudere, opvallende restauraties worden ‘ontstoord’: ze worden heel zorgvuldig voorzien van laagjes verf in de kleur van de oorspronkelijke steen zodat ze opgaan in het geheel. Op minder prominente plekken, zoals aan de zijkant, blijven deze oudere restauraties wel behouden zodat dit stukje geschiedenis van het graf zichtbaar blijft. De beschadigingen zijn ook niet allemaal gerestaureerd. De vele krassen en letters die mensen ongetwijfeld stiekem in het praalgraf hebben gezet zijn óók onderdeel van de geschiedenis van het 500-jaar oude object.

Afgelopen week is de albasten hertog teruggelegd op zijn sokkel in het koor. Dat is natuurlijk geen kwestie van even optillen en neerleggen door de betrokken personen, maar vereist voorzichtig takelen. Wie dat historische moment wil zien kan maandag 13 december afstemmen op Omroep Gelderland.

Een uniek harnas

Bij het praalgraf hoort ook een grote kolom waarin het harnas van de hertog stond. Ook deze is vanuit de kooromgang teruggezet op zijn oorspronkelijke plek. Het harnas is vorig jaar gerestaureerd en is al wel te bewonderen: het staat tijdens de bouwwerkzaamheden in Nationaal Militair Museum op vliegbasis Soesterberg. Begin volgend jaar komt het terug naar de Eusebiuskerk.

Met zijn ca. 500 jaar is dit het oudste bewaarde harnas uit Nederland. Wat het extra bijzonder maakt is dat we weten wie het gemaakt heeft: Jan van Calis, alias Jan Harnischmaicker. Zijn graf bevindt zich op slechts circa tien meter van het door hem gemaakte harnas. Op de grafsteen, waarop een man in harnas is afgebeeld, is te lezen dat hij overleed op 9 oktober 1543; zijn echtgenote Stijn ging hem voor op 25 oktober 1540.

Grafsteen

Nieuwe ontdekkingen

Tot voor kort was het graf van Jan Harnasmaker aan het zicht onttrokken door een houten vloer. Die is in de jaren 1980 in de kerk gelegd om de ruimte optimaal te kunnen benutten als evenementenhal voor onder andere tentoonstellingen. Die vloer is nu verwijderd vanuit een herwaardering van de kerk als kerkelijke ruimte en monument. De daaronder liggende zerken zijn heel goed bewaard gebleven. Waar geen zerken lagen bleek een hele mooie en goede natuurstenen vloer te liggen waarvan het bestaan vergeten was, bijvoorbeeld in het hoogkoor.

Op de oude locatie van het praalgraf in de kooromgang kon archeologisch onderzoek verricht worden. Daarbij kwamen drie grafkelders aan het licht, waarvan in één bovendien een kist lag met een mooie koperen bovenkant. Deze drie kelders zijn in de loop van volgend jaar van de zijkant te bewonderen in een nieuwe ruimte die gemaakt is op deze locatie. Deze ondergrondse ruimte verbindt twee oudere kelders met elkaar, waardoor het publiek straks ondergronds van de ene kant van de kerk naar de andere kan lopen. Op deze route zal het verhaal verteld worden over begraven in en om de Eusebiuskerk, met het praalgraf van hertog Karel van Gelre als machtig hoogtepunt.

Klik hier voor de pagina over het harnas op de site van Nationaal Militair Museum.